Hoe werkt dagelijkse communicatie?

Gesprekken onder de microscoop

(10 oktober 2023)

Awia Collectief

Instituut voor de Nederlandse taal

ISBN 9789464711219

176 pp.

€ 22,90

Laten we vrij uitzonderlijk met het slot van het boek beginnen, met de bronnenlijst, tweeëneenhalve bladzijde lang. Dan zien we dat er in het Nederlands betrekkelijk weinig verschenen is over conversatieanalyse. Meest opvallend is dat Inleiding in de conversatieanalyse van Harrie Mazeland, bij Coutinho verschenen (eerste druk 2003, vierde oplage 2018), nog altijd staat als een huis. Maar dat boek is een inleiding in de conversatieanalyse, minder gelinkt aan herkenbare dagelijkse situaties.

Dat is Hoe werkt dagelijkse communicatie. Gesprekken onder de microscoop van Wyke Stommel, Tom Koole & anderen dus wel. Dagelijks voeren we honderden gesprekken, maar we zijn er ons vaak niet echt bewust van hoe we dat precies doen. Hoe verloopt de beurtwissel? Wat zijn aangrenzende paren? Hoe kun je gesprekken doelbewust sturen? Waarom voel je de noodzaak een antwoord te geven als er een vraag wordt gesteld? Waarom begin je een gesprek vaak met een groet? Hoe kun iemand ‘sturen’ met een ja-neevraag?

Aan de hand van vele getranscribeerde voorbeelden geeft dit boek antwoord op bovenstaande vragen en op nog veel meer. In Hoe werkt dagelijkse communicatie? ontrafelen deskundigen van het AWIA-collectief alledaagse gesprekken. AWIA staat voor Anéla Werkgroep Interactieanalyse. Het AWIA-collectief bevat een groep communicatiedeskundigen verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Utrecht, Vrije Universiteit, Radboud Universiteit, Hogeschool Utrecht, Hogeschool Windesheim en University College London. Het collectief is opgericht om het contact tussen onderzoekers op het terrein van de interactieanalyse te bevorderen.

Het boek telt 13 hoofdstukken:

1 Gesprekken onder de microscoop

2 We praten niet in volledige zinnen

3 Praten is dingen doen

4 Gesprekken voeren is gedachten lezen

5 Een monoloog doe je niet in je eentje

6 ‘Slechte’ vragen bestaan

7 Uh, uhm en andere haperingen

8 Alle vragen sturen

9 Wat doe jij nou?

10 Identiteit heb je niet alleen

11 ‘Ik stel je deze vraag als rechercheur’

12 Digitale gesprekken onder de microscoop

13 Hallo, tot ziens: beginnen en afsluiten van gesprekken.

De hoofdstukken beginnen met herkenbare situaties zoals: ‘Voor je loopt een collega de fietsenstalling in. Plots stopt ze, zegt ‘oh, stom!’ en heft haar handen ten hemel. Ze draait zich om, kijkt je aan en zegt ‘fietssleutel vergeten!’. Uiteraard had die collega gewoon om kunnen keren zonder iets te zeggen Waarom ze dan wel iets zegt, lees je in hoofdstuk 9.

Of neem nu een programma als First Dates. Na de date krijgen de deelnemers de vraag ‘Willen jullie elkaar nog een keertje zien?’, een voorbeeld van een gesloten en sturende vraag. Daarover lees je in hoofdstuk 8.

Hoofdstuk 11 gaat dan over gesprekken in een institutionele in plaats van interactionele context. Hier komen onder andere gesprekken bij de huisarts aan bod en wordt er gewezen op veranderde rollenverdeling. In het verleden was de huisarts altijd de uitgesproken expert. Nu doen veel patiënten op het internet al aan vooronderzoek, waardoor ze zelf een deel van de expertenkoek claimen.

In hoofdstuk 12 worden digitale gesprekken onder de microscoop gelegd en hoofdstuk 13 vormt een leuke afsluiter: je herkent wel de situatie; je doet snel nog een boodschap op zaterdagmiddag. Als je de winkel uitloopt, komt er iemand die een felgekleurde jas draagt op je af en vraagt: ‘Mag ik u iets vragen?’. Vanzelfsprekend komt het erop neer dat iemand je een lidmaatschap van een of andere organisatie wil aansmeren of een donatie voor een goed doel wil loskrijgen.

Het boek bevat ook een hoeveelheid ‘grijze kaders’ met tekstwetenschappelijke toelichting en terminologie. Een paar voorbeelden: Gedrag en handeling, Begrijpelijkheid als norm: accountability, Gespreksfases tot stand brengen.

Hoe werkt dagelijkse communicatie? is zonder meer een leuk boek om te lezen, zeker omdat het vertrekt van zeer herkenbare situaties.

Een nadeel van dergelijke boeken is altijd dat je gesproken gesprekken in transcriptie moet lezen. Zelf vind ik dat heel vervelend. Een oplossing zou natuurlijk zijn dat de uitgeverij op de website de gesprekken auditief zou aanbieden, al dan niet achteraf ingesproken.

Het boek bevat ook twee bladzijden mediabronnen. Hier geldt hetzelfde: waarom deze niet online aanbieden. Ik heb geprobeerd om de URL van een paar ervan uit te tikken. Dit zonder fouten te doen is al een huzarenstukje en als het je lukt, heb je geen enkele garantie dat je op de juiste plaats terechtkomt.

José Vandekerckhove