Alles willen weten over woorden
Eerder gepubliceerd op neerlandistiek.nl op 18 februari 2024
Alles willen weten over woorden
Is het nu 50+’er, vijftigplusser of 50-plusser? Om vast te stellen wat de officiële spelling van een woord is, ga je natuurlijk naar Woordenlijst.org, de gratis online en uitgebreidere versie van het Groene Boekje. Onlangs is deze website in een fraai, nieuw jasje gestoken. Als gebruiker krijg je nu direct heldere tips met voorbeelden over de zoekmogelijkheden die de website biedt door de inzet van jokertekens als * (voor een reeks willekeurige tekens) of ? (voor één willekeurig teken). Ook de presentatie van de zoekresultaten is verbeterd. Die is niet alleen uitgebreider – zo is van een groot aantal woorden de uitspraak toegevoegd en is bij werkwoorden een volledig overzicht van de vervoeging te vinden – maar ook overzichtelijker weergegeven.
De ‘Google-methode’
Als leerlingen in onzekerheid verkeren over de schrijfwijze van een woord zullen ze niet snel hun toevlucht nemen tot Woordenlijst.org. Zij typen een lastig woord eenvoudigweg in de zoekbalk van Google of die van een andere browser. Dat werkt in veel gevallen verrassend goed. Omdat de vraag naar de spelling van een woord meestal vaker is gesteld, zorgen de slimme algoritmes van die zoekmachines in negen van de tien gevallen dat er een bevredigend antwoord wordt gevonden. En het zijn niet de minste sites die bovenaan het lijstje met zoekresultaten prijken. De zoekterm onmiddelijk – expres gespeld met één l – voert naar achtereenvolgens het Genootschap Onze Taal, het Team Taaladvies van de Vlaamse overheid en Van Dale uitgevers. Bij het correct gespelde onmiddellijk komt het Genootschap Onze Taal wederom als eerste website uit de bus. Daarna volgen enkele gerelateerde vragen waarin de opzoeker mogelijkerwijs geïnteresseerd is.
De ‘Woordenlijst.org-methode’
Zoeken we onmiddelijk met één l op via Woordenlijst.org dan krijgen we eerst een vraag voorgelegd: Bedoelde u misschien: onmiddellijk, onmiddellijke, onmiddellijks? We kiezen voor de eerste vorm en dan verschijnt het volgende op ons beeldscherm:
Het gezochte woord is zichtbaar gemaakt in een andere kleur. We weten nu hoe we het moeten spellen, maar uit het bovenstaande valt eveneens op te maken dat het hier gaat om de stellende trap van een bijvoeglijk naamwoord onmiddellijk. Ook de regelmatig gevormde vergrotende en overtreffende trappen ervan worden gegeven, al zullen die in de praktijk amper gebruikt worden. Maar als je dat zou willen doen, weet je in elk geval hoe je die vormen correct moet spellen.
Soms is de ‘Google-methode’ helemaal niet handig. Wie wil weten of het woord appel in de betekenis ‘beroep’ met of zonder accent grave wordt gespeld en googelt op appel komt eerst uit bij een specialist op het gebied van horeca en catering voor hbo-instellingen en universiteiten, daarna bij het computermerk Apple, vervolgens bij de Wikipediapagina van de bekende vrucht, afbeeldingen daarvan en een blokje ‘Meer om te vragen’ en pas dan bij het Genootschap Onze Taal.
Maar dan Woordenlijst.org! Zoek je hier op appel, dan krijg je razendsnel de informatie die je zocht en nog veel meer: het woordgeslacht, de uitspraak, de woordsoort, een korte betekenisomschrijving (omdat er sprake is van homografen), de meervoudsvorm (bij de appel als vrucht zijn dat er twee: appels en appelen), de plaatsen om het woord af te breken én de respectieve verkleinwoorden (appelletje en appeltje), inclusief een verwijzing naar de eigen pagina van die diminutiefvormen.
De meerwaarde van Woordenlijst.org blijkt verder bij woorden waarbij je als gebruiker begint te twijfelen. Klopt het wel wat ik schrijf? Is uitvoeren wel de verleden tijd van uitvaren of moet het toch uitvaarden zijn? Woordenlijst biedt opheldering: uitvoeren is de verleden tijd van het werkwoord uitvaren, de tegenwoordige tijd van het werkwoord uitvoeren én het meervoud van het zelfstandig naamwoord uitvoer. Het staat allemaal keurig bij elkaar op één pagina.
Handig is ook de mogelijkheid om de voluit geschreven vormen van afkortingen te vinden. Bij veelvoorkomende afkortingen als a.h.w. en b.v.d. werkt de ‘Google-methode’ heel goed, zeker als je achter de letters het woord afkorting in de zoekopdracht meeneemt. Maar hoe minder frequent de afgekorte reeks letters is, des te lastiger wordt het om de onafgekorte variant te achterhalen. Weet u uit het hoofd wat de afkortingen b.z.k. en w.o.p. betekenen? De efficiëntste manier om daar achter te komen is Woordenlijst.org.
Taalkundig onderzoek
De jokertekens bieden ook interessante mogelijkheden voor taalkundig onderzoek. Zo wordt het kinderlijk eenvoudig om samenstellingen te vinden die eindigen op bier. Als je bij de zoekresultaten alleen Zelfstandig naamwoord aanvinkt, krijg je drie pagina’s met verschillende soorten bier. Daaronder bevinden zich ook mij onbekende woorden als antiverouderingsbier en witlofbier. Een voorbeeld van een taalkundige vraag die leerlingen zouden kunnen beantwoorden, is welke relatie er bestaat tussen het eerste en het tweede deel van de samenstelling. Witlofbier is bijvoorbeeld bier dat gemaakt is van witlof, ook al klinkt dat enigszins vreemd, terwijl abdijbier zijn oorsprong vindt in de brouwerij van een abdij en evenementenbier – met een lager alcoholpercentage – is gebrouwen voor evenementen als popconcerten en voetbalwedstrijden.
Ook voor onderzoek naar afleidingen biedt Woordenlijst.org materiaal. Met *esk krijg je een mooie lijst om te onderzoeken hoe bijvoeglijke naamwoorden op het suffix –esk worden afgeleid van hun grondwoord. Dat daarvoor niet één regel bestaat blijkt uit de woorden clownesk, dantesk en grotesk. En hoe zit het met de vorming van verkleinwoorden? Wanneer gebruik je -pje, -tje of -je? De laatste vraag was een opgave uit de Taalkundeolympiade van 2003.
Uitdaging
Het zal duidelijk zijn dat Woordenlijst.org het verdient onder de aandacht gebracht te worden van leerlingen. Het is in veel gevallen de snelste weg naar de officiële spelling van een woord. Bovendien tref je daar alle mogelijke verbuigingen en vervoegingen van een woord aan, het verkleinwoord, de woordsoort, de uitspraak en de punten waarop je het woord kunt afbreken. Ook biedt deze website een grote hoeveelheid materiaal dat geschikt is voor het doen van taalkundig onderzoek.
De grootste uitdaging is om leerlingen te stimuleren Woordenlijst.org te gebruiken. Helaas verschijnt de website niet bovenaan de zoekresultaten als je een woord intikt in de zoekbalk van Google, ook niet als je daarachter het woord spelling typt. Misschien helpt het om leerlingen een bookmark te laten maken van de URL zodat ze die snel kunnen oproepen. Want eerst naar een website gaan en dan alsnog een zoekterm invoeren is voor de meesten te veel moeite. Dat is jammer want Woordenlijst.org biedt op een overzichtelijke wijze uitgebreide en betrouwbare informatie over de spelling van woorden en nog veel meer.
