Gras is een rood woord
Het beste uit Onze Taal

(16 oktober 2023)

Kees van der Zwan

Uitgeverij Onze Taal
ISBN 9789083296913
240 pp.
€ 27,50

Mijn boekenkast puilt uit van boeken die met taal en taalkunde te maken hebben. Na enig zoeken vond ik een taalboek uit 1991 terug: Onze Taal! Zestig jaar strijd en liefde voor het Nederlands van Jaap de Jong en Peter Burger. Het boek verscheen naar aanleiding van de zestigste verjaardag van het genootschap Onze Taal, gesticht in 1931.

Zovele jaren en zovele publicaties later is er nu Gras is een rood woord. Het beste uit Onze Taal samengesteld door Kees van der Zwan. Het boek verscheen ter gelegenheid van het afscheid van Kees van der Zwan van Onze Taal waarvan hij bijna 29 jaar redacteur en later hoofredacteur was.

Van der Zwan ging aan het grasduinen en selecteerde een aantal artikelen die tijdens zijn redacteurschap in Onze Taal verschenen en die hij blijkens de ondertitel van het boek als ‘het beste’ beschouwt.

Dit is uiteraard met een korrel zout te nemen. ‘Het beste’ is hoe dan ook een subjectieve benadering. Eigenlijk vind je er teksten van de ‘usual suspects’ die in een ‘eerbetoon’ niet kunnen ontbreken: Liesbeth Koenen, Joop van der Horst (2x), Jan Erik Grezel (2x) en Nicoline van der Sijs om er maar enkele te noemen. Ook Jaap de Jong en Peter Burger, de ‘guys’ van 1991 zijn er 33 jaar later nog altijd bij. Net als Kees van der Zwan zelf, een keer samen met Guus Middag en een keer solo.

Merkwaardig is wel dat van der Zwan het in de inleiding heeft over 29 artikelen (een symbolisch getal, voor elk jaar van redacteurschap één). In werkelijkheid staan er 32 teksten in (een subtiele hint naar het feit dat Van der Zwan misschien nog wel eventjes had kunnen blijven, een fout telraam of gewoon een leuke bonus). Vier artikelen dateren uit de vorige eeuw. Het oudste is van 1996: Utopieën wie nooit gebeuren. De taal van Johan Cruijff van Guus Middag en Kees van der Zwan. Uit de periode 2000-2019 haalden 23 artikelen de selectie en uit het huidige decennium 4, waarvan het recentste uit 2023: Een ‘boom’ aan Engelse leenwoorden. Aantal anglicismen flink gegroeid van Nicoline van der Sijs, die trouwens zelf in 2023 weer een nieuwe uitbracht: Daar is geen woord Frans bij. Het beeld van vreemde talen in Nederlandse uitdrukkingen. De artikelen zijn niet chronologisch gerangschikt en elk artikel wordt op een linker bladzijde geïntroduceerd door een soort streamer.

Gras is een rood woord is in eerste instantie een leuk en onderhoudend leesboek geworden. Van der Zwan heeft goed en oordeelkundig gesampled. Het titelverhaal van de hand van Peter Burger gaat over synestheten, bij wie de zintuigen geen netjes gescheiden kanalen zijn. Synestheten horen kleuren, proeven geluiden en voelen smaken. Het artikel geeft heel wat voorbeelden en gaat ook in op neurologische verklaringen voor dit verschijnsel. Andere artikelen gaan o.a. over ‘De soepele introductie van een genderneutraal voornaamwoord in Zweden’, ‘Geweldloze communicatie als antwoord op agressief taalgebruik’, ‘Praten met iemand die dementie heeft’ of ‘Catchphrases als sociaal bindmiddel’. Op die manier komen alle domeinen van de taalkunde aan bod.  Dat zorgt voor een gevarieerde leeservaring.

Zoals Van der Zwan in zijn ‘Vooraf’ stelt getuigt dit boek ook van de vele en snelle evoluties die zich in de voorbije dertig jaar in de wereld én in de taal hebben voorgedaan zoals computers, chatbots, artificiële intelligentie, de bewustmaking rond inclusief taalgebruik en het gedoe rond ‘hun hebben’.

Toch hebben deze ontwikkelingen volgens Van der Zwan maar een secundaire rol gespeeld bij de selectie van de artikelen: ‘Het ging er mij vooral om de mooiste, grondigste en geestigste artikelen uit het blad bij elkaar te brengen.’ Daar is Van der Zwan absoluut in geslaagd. Gras is een rood woord is een gedegen compilatie, leuk om lezen, thuis, in de trein, op vakantie of waar en wanneer dan ook.

Persoonlijk zie ik in de keuze van Kees van der Zwan ook een pleidooi of een wenk gericht aan de huidige redactie van Onze Taal. Blijf gaan voor langere en degelijk onderbouwde artikelen. Als ik de recente jaargangen vergelijk met die van iets langer geleden vind ik dat die wat flirterig, wat meer hapsnap geworden zijn, lay-outmatig mooier en hedendaagser, maar ook wat fragmentarischer en meer versplinterd.

Maar misschien is ook dat maar een indruk van iemand die elke maand of daaromtrent naar Onze Taal uitkijkt.

 José Vandekerckhove