Uit het hart
opstellen over moderne Vlaamse literatuur

(31 januari 2024)

Jeroen Dera en Jos Joosten  (red.)

AFdH  Uitgevers
ISBN 9789493183308
397 pp.
€ 19,50

Niet uit maar in het hart

Het bij AFdH verschenen Uit het hart. Opstellen over moderne Vlaamse letterkunde is een liber amicorum voor Jos Muijres. Muijres was tot en met 2023 universitair docent Moderne Letterkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen, waar hij de Vlaamse literatuur met overtuiging en verve op de kaart zette.

Bij zijn pensionering verscheen Uit het hart, een staalkaart van wat in de eenentwintigste eeuw tot en met 2023 aan Vlaams proza is verschenen. Het boek bestaat uit 24 beschouwingen, waarmee voor elk jaar tussen 2000 en 2023 een boek is besproken. De bijdragen zijn van de hand van onder anderen Marc van Oostendorp, Esther Op de Beek, Floor van Renssen en uiteraard ook van Jeroen Dera en Jos Joosten, de redacteurs van het boek.

In de inleiding geven Dera en Joosten aan dat de bundel ‘bijdragen met een uiteenlopend karakter’ bevat. Vertegenwoordigd zijn onder meer Kristien Hemmerechts, Peter Verhelst, Stefan Hertmans en Els Beerten wier in 2008 verschenen young adultroman  Allemaal willen we de hemel ondertussen aan de tigste druk toe is. De meest recente van de besproken romans is Net echt van Saskia Decoster (2023).

Ik was blij te zien dat ook Mazzel tov (2017) van Margot Vanderstraeten, dat door velen als een non-fictieboek beschouwd wordt, tot de selectie behoort. Emeritus Peter Nissen wijst erop dat de Joodse gemeenschap in België, ondanks haar omvang, in vergelijking met die in Nederland opvallend afwezig is in de Vlaamse literatuur. Vanderstraeten vulde die lacune gedeeltelijk op. Nissen gaat ook in op de vraag of Mazzel tov niet een vreemde eend in de bijt is in dit vriendenboek. Is het een roman? Gaat het hier om fictie of non-fictie? Of moet je het ‘documentaire literatuur’ noemen?

Geïntrigeerd was ik ook door Marc van Oostendorps bespreking van Sprakeloos (2009) van Tom Lanoye, dat hij vanuit de functie van de taal benadert. Hij vertrekt van een interpretatie van Muijres: ‘Sprakeloos is meer dan een boek dat handelt over het taalverlies van een bepaalde persoon, het is een roman die de onmacht van de taal in het algemeen toont en dus eigenlijk vooral gaat over ‘de nederlaag van de taal’. Van Oostrom is het daarmee niet eens: ‘Ik zou alleen willen betogen dat het boek niet zozeer draait om de onmacht en de nederlaag van de taal, maar dat het juist eindigt in een triomf voor de taal, simpelweg omdat deze met een ander doel werd ingezet.’

Leuk toch dat de gefêteerde in zijn geschenk meteen ook gechallenged wordt! Van Oostrom haalt er Jakobson bij en La septième fonction du langage van Laurent Binet waardoor hij op een hoog interessante manier literatuur en taalkunde verbindt.

Uit het hart is een boek dat in het hart kruipt. Het is hartverwarmend om te zien hoe divers de Vlaamse literatuur is en dat er in Nederland wel degelijk academische interesse voor bestaat. Vaak heerst in Vlaanderen de indruk dat het een soort van eenrichtingsverkeer is: Nederlandse literatuur floreert in Vlaanderen, maar het omgekeerde is veel minder waar. Of kijk naar de shortlists voor literatuurprijzen, die overwegend Nederlands kleuren.

Uit het hart is daarmee niet alleen een eerbetoon aan Muijres, maar ook aan de Vlaamse auteurs en de Vlaamse literatuur. Het is een prima, zeer lezenswaardig boek, dat de tikker van een literatuurliefhebber sneller doet slaan, dat invalshoeken en perspectieven opent, waaraan je als lezer wellicht nog niet eerder had gedacht. Een boek ook dat een absolute aanrader is voor al wie met Nederlandse literatuur in het onderwijs in aanraking komt.

We kunnen nu alleen maar hopen dat iemand aan de Radboud Universiteit Nijmegen het levenswerk van Jos Muijres verderzet.

En voor de lezers: je kunt alvast beginnen een lijstje aan te leggen met de boeken die jezelf in het derde decennium van deze eeuw een plek in jouw hart en in een eventuele opvolger van Uit het hart zou geven

José Vandekerckhove