Taalstukken
Alles over het Nederlands van nu

René Appel (2021)

Uitgever Ambo|Anthos

ISBN 9789026357763

232 pp.

€ 18,99

Foeilekker

Het Nederlands is continu in beweging. De uitspraak verandert, de woordenschat wordt met de dag volumineuzer en ook grammaticaal is er voortdurend wel iets aan de hand. Alleen gaat het daar iets trager. Een grammaticale verandering komt pas in de grammatica eens ze voltooid en dus regel geworden is. Evolutie begint steevast in de spreektaal, maar ze deint op tijd en stond ook uit naar de geschreven taal.

Het is goed dus dat al die schakeringen en veranderingen geregistreerd en gedocumenteerd worden. Dat gebeurt o.a. vaak op neerlandistiek.nl, waar alerte speurneuzen de wacht houden. Dat gebeurt ook in Taalstukken. Alles over het Nederlands van nu, het nieuwe boek van René Appel, van 1994 tot 2003 bijzonder hoogleraar Verwerving en didactiek van het Nederlands als tweede taal aan de Universiteit van Amsetrdam (UvA). Appel behoort daarnaast tot het puik van de Nederlandse thrillerauteurs. Verder verzorgt hij de rubriek Taalnatuuranalyse (TNA) in het populaire radioprogramma van Frits Spits, De Taalstaat, waar hij met z’n nieuwe boek ook te gast was.

Appel schrijft al jaren in Onze Taal en Argus en de beste stukken zijn nu in dit boek bij elkaar gebracht.

Appel is een kraan in het registreren en daarna systematiseren van alledaags taalgebruik, vaak in de media. Zo is er in Taalstukken een stukje over De taal van vlogsters (Oh, mijn God, dat is echt superchill) en over de taal van ‘de bladen’ (Gordon sober op Ibiza?!). Appel isoleert meer dan eens een groep taalgebruikers en gaat dan met een scherp oog en oor en een of ander recording device of een notitieboekje registreren wat hem aan taalgebruik opvalt om het daarna in zeer leesbare stukjes te inventariseren en analyseren.

In Kooktaal op tv (De witloofreepjes lekker bij het rode uitje – al de stukjes hebben zo’n prozaïsche titel) vergelijkt hij het taalgebruik van tv-kok Mounir Toub met dat van Sandra Ysbrandy. Bij Mounir is alles mooi en bij Sandra is alles leuk. De directe manier waarop Appel dat schildert, inclusief diverse quotes van beide culinaire azen is bijwijlen hilarisch te noemen. Meer dan eens sluit Appel zijn stukjes ook af met een leuke pointe.

De stukjes zijn zeer gevarieerd van insteek. Het Nederlands van een taalveroveraar (Buine oto tuk gaan, buine oto moet gaasje bijfe) is een bijzonder leuk stukje over Sander, een jongetje van twee jaar, dat aan zijn taalverwervings-, of iets militanter taalveroveringstocht, bezig is. Dit is een van de langere teksten in het boek. Op het einde van de rit heb je ongemerkt een cursus taalverwerving gekregen, inclusief generalisatie en verdubbelingen à la waf waf (Appel vermijdt de taalkundige term reduplicatie) en illustreert Appel hoe taalverwerving van kinderen zich ogenschijnlijk, voor volwassenen die zich aan een nieuwe vreemde taal wagen zelfs ‘jaloersmakend’, moeiteloos voltrekt.

Een ander langer stuk gaat over De Nederlandse spreektaal van nu (Nou ja, kijk, gewoon Nederlands zeg maar), waarin Appel het ondermeer over het gebruik van strooiwoorden heeft, zoals het vaak overbodige gewoon (Er moet gewoon een oplossing gevonden worden), het al op de terugweg vertoevende ergens of eigenlijk (Toen was de grenspost eigenlijk dicht). Verder heeft hij het over onzekerheidsformules zoals zeg maar en een soort (van), deze laatste onder invloed van het Engels.

Leuk vind ik ook het stukje over Superwoorden: versterkende voorzetsels (Van supergezellig via ladderzat naar foeilekker), waarin je verneemt dat iemand in de kookrubriek van de Volkskrant schreef dat hij een bepaald gerecht foeilekker vond. Ik had die versterker tot dusver nog nooit gehoord, maar ik zal hem voortaan helpen propageren. Ik denk aan: ‘Schat, je ziet er vandaag foeimooi uit’, in de stille hoop dat mijn relatie deze versterker overleeft.

Een heerlijk boek dus voor alle taalliefhebbers, waar ook docenten Nederlands in een onderwijscontext ongetwijfeld heel wat mee aankunnen. Iets voor onder de kerstboom of een suggereerbaar eerste geschenk voor 2022.

Leuk is ook het formaat waarin het boek uitgegeven is. Het past perfect in de zak van je jas. Ik heb het al een paar keer meegezeuld als ik een koffie of iets hartigers ga drinken. Dan lees ik er wat in en kom ik soms in deze donkere winterdagen, een stuk later dan gepland, maar foeitevreden, weer thuis.

José Vandekerckhove

PS: Hier vind je een gratis fragment uit het boek.