20 september 2023
door José Vandekerckhove

De didactische wende

 -         over Vaardig met vakinhoud

Toen de Muur viel op 9 november 1989 raakte het woord Wende in opmars. Wende stond voor keerpunt of ommekeer. Het grondgebied was nog altijd hetzelfde, maar de invulling werd anders. DDR werd BRD.

Ik heb zo het gevoel dat ook het schoolvak Nederlands aan een wende toe is, misschien zelfs hoogdringend. Er wordt in ieder geval al een tijd aan de weg getimmerd, maar het getimmer is bijlange nog niet overal hoorbaar. In die zin slaat Vaardig met vakinhoud, het op 4 april 2023 bij Coutinho verschenen nieuwe Handboek vakdidactiek Nederlands, spijkers met koppen.

Het communicatief-utilitaire paradigma dat sinds de jaren negentig van de vorige eeuw hoogtij viert in het onderwijs Nederlands, heeft zijn beste tijd gehad. Als het aan de auteurs van Vaardig met vakinhoud ligt, zijn de dagen ervan geteld. Het is tijd voor een didactische wende en voor het nieuwe paradigma van bewuste geletterdheid.

Een centrale vraag die bij het schoolvak Nederlands met urgentie wordt gesteld, is: ‘Leg je in het schoolvak Nederlands de focus op inhoud, wat leerlingen moeten kennen, of juist op vaardigheden, wat ze moeten kunnen?’. In Vaardig met vakinhoud wordt er doelbewust weer meer aandacht geschonken aan de inhoudelijke kant van het vak Nederlands. Er wordt ademruimte geschapen voor letterkunde en taalkunde, die toch enigszins in de hoek zaten waar klappen vielen, vanzelfsprekend zonder daarbij de dimensie van vaardigheden tekort te willen doen.

Het boek bestaat uit vier delen. Het eerste deel gaat over algemene ontwikkelingen in de samenleving waarvan (aankomende) docenten Nederlands op de hoogte moeten zijn om hun vak goed uit te oefenen. Hoe ga je om met de verschillende taalachtergronden van je leerlingen, hoe zet je digitale tools verantwoord in? Onderwijskundige thema’s als burgerschap, leesmotivatie en toetsing komen in dit deel ook aan de orde.

De drie andere delen gaan over communicatieve taalvaardigheid, taalonderwijs en literatuuronderwijs. Aan het einde van elk hoofdstuk staan reflectieve opdrachten en aanvullende leestips. Ook is er een website met concrete stageopdrachten die meteen in de praktijk gebracht kunnen worden.

Vaardig met vakinhoud is een must voor studenten aan de lerarenopleiding Nederlands in Nederland en Vlaanderen. Het boek is zeker ook interessant voor de docent die al voor de klas staat en die mee wil stappen in het nieuwe paradigma.

Aan dit handboek werkten ruim twintig inhoudelijke experts mee. Door hun expertise samen te brengen, biedt Vaardig met vakinhoud een breed en tegelijkertijd diepgaand perspectief op vakdidactiek Nederlands.

Jimmy van Rijt lerarenopleider Nederlands en werkzaam als universitair docent aan Tilburg University is een van de auteurs. Hij was keynotespreker op de Laatzomerconferentie van NDN. Je vindt de neerslag van zijn lezing hier.

-         over Speelse toewijding

Bij Uitgeverij Phronese verscheen op 3 april 2023 het boek Speelse toewijding. Een pedagogisch-didactische aanpak voor betekenisvol stijl- en formuleeronderwijs.

Auteur Jeroen Steenbakkers is sinds 1993 docent Nederlands. Gaandeweg kreeg hij steeds meer vragen over de manier waarop formuleeronderwijs in zijn les en op zijn school werd vormgegeven. Waarom doen we wat we doen? Zou het ook anders kunnen? Als docent-onderzoeker ging hij op zoek naar antwoorden. Zijn onderzoek, waar deze publieksuitgave uit voortkomt, werd in 2021 bekroond met de Facultaire Impactprijs Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen.

Het gangbare formuleeronderwijs op de middelbare school is traditiegetrouw sterk gericht op taalnormen en hoe daaraan te voldoen. In Speelse toewijding wordt er beschreven wat er gebeurt als docenten hun doelen verbreden en bewuste taalvaardigheid tot inzet maken van de les. Hierbij wordt gebruik gemaakt van concrete lesopdrachten en leerlingenteksten. Daarnaast worden de stilistische, didactische en pedagogische overwegingen besproken die hieraan ten grondslag liggen. Speelse toewijding is geschreven voor (aankomende) leraren Nederlands, lerarenopleiders en vakdidactici Nederlands.

Jeroen Steenbakkers verzorgde een lezing op de Laatzomerconferentie van NDN. Je vindt de neerslag van zijn lezing hier.