Leve de vooruitgang!
Een eigenzinnige kijk op onze taal

Joop van der Horst  (23 september 2024)

Booklyn
ISBN 9789464516661
320 pp.
€ 25,00

De triomf van de eigenzinnigheid

Vanmorgen had ik hem in de brievenbus, de nieuwste van Joop van der Horst.

Leve de vooruitgang! Een eigenzinnige kijk op onze taal bevat een selectie van 104 columns die Joop van der Horst in zijn carrière in o.a. De Standaard, Leidsch Dagblad en Onze Taal publiceerde. Van der Horst heeft onlangs 75 kaarsjes mogen uitblazen. Het moment was aangebroken om zijn ‘best of’ te bundelen.

Ik ken Joop een heel klein beetje. Als voormalige lector aan de Specifieke Lerarenopleiding van de KULeuven mocht ik hem soms van nabij meemaken, o.a. bij de bijeenkomsten van het Comité ei-zo-na dat, behalve uit hemzelf, uit Willy Smedts en William van Belle bestond. Het comité had tot taak alle vondsten van ‘ei zo na’ in kranten en tijdschriften te signaleren en registreren. Hilarisch ging het er daar soms aan toe.

Ik kon bijgevolg niet wachten om met het lezen van Leve de vooruitgang! te beginnen. Het duurde niet lang voor ik glimlachte, gniffelde of schaterlachte. Mijn vrouw bekeek me argwanend. Had de herfst in deze herfstige tijd zich ook in mijn hersenen genesteld? Was de mist van buiten samen met het boek door de brievenbus gegleden en mijn hoofd binnengedrongen?

Ik besloot haar gerust te stellen en het boek buitenshuis verder te gaan lezen. Ik fietste naar het cultuurcafé de Grote Post in het Cultuurcentrum van Oostende, de stad waar ik woon. Ik had het kunnen voorzien. Ook daar vertoonde ik vreemde lach- en proestbuien. De koffie die ik besteld had getuigde ervan dat er van generlei alcoholische intoxicatie sprake was. Toch vertoonde ik, af te meten aan de blikken die steels of naargelang de tijd vorderde meer en meer openlijk in mijn richting kwamen, afwijkend gedrag.

In zijn inleiding typeert Ludo Permentier Van der Horst en zijn werk met drie woorden: kennis, wijsheid en humor. Dit is een perfecte omschrijving van hoe Joop was en is. Zijn kennis staat buiten kijf. Zijn wijsheid is het nest voor zijn relativeringsvermogen en zijn overtuiging dat stilstand het moet afleggen tegen evolutie (`Leve de vooruitgang’). Zijn humor is omnipresent en brengt me bij zo goed als elke column aan het lachen.

Het zit hem veelal in kleine opmerkingen of zinnetjes zoals: ‘De Vlamingen vinden trouwens dat geen enkele Nederlander behoorlijk spreekt’, of ‘Nu ben ik van mening dat zelfs de verstandigste personen wel eens onzin uitkramen’. Ook bepaalde situaties neigen naar het hilarische zoals de student die vraagt wat ‘kieteren’ betekent, terwijl het over het voor hem onbekende ‘citeren’ gaat.

Elke column zegt ook iets over taal, taalgebruik en/of taalsysteem. Bijvoorbeeld over het ontstaan van vaste uitdrukkingen, het gebruik van ‘moeten’ in Vlaanderen, de rode of groene volgorde in de werkwoordelijke eindgroep enz. Nergens doet van der Horst dat met een terechtwijzend vingertje, wel met een openheid en een verwondering voor wat taal is en kan.

Sommige columns gaan over literatuur (Elsschot bv.), taalpolitiek, collega-taalkundigen en zeker ook het onderwijs in het algemeen - niet uitzonderlijk -  want van der Horst komt uit een ‘onderwijsfamilie’. Vanzelfsprekend gaan sommige columns ook over Vlaanderen en de Vlamingen. Van der Horst verblijft al vele jaren in Vlaanderen. Hij heeft de Vlaamse taal en de Vlamingen leren verstaan en toch kan hij voldoende afstand bewaren om de situatie vanuit een genegen helikopterperspectief te bekijken: ‘Dutchman in Flanders’ , een beetje zoals ‘Englishman in New York’ (I don't drink coffee, I take tea, my dear) van Sting.

Plotseling moet ik denken aan een of andere conferentie van ‘Het Schoolvak Nederlands’ ondertussen een pak jaren geleden. Ik had Joop uitgenodigd als een van de acht gastsprekers in mijn kolom taal-en letterkunde. Het was in Utrecht, Den Haag of Rotterdam. Ik weet het niet meer precies. Er waren toen nog meer dan nu weleens problemen met beamers, internetverbindingen, pointers en weet ik veel. Zeven sprekers kwamen aandraven met PowerPointpresentaties. Ze hadden allen hun usb-stick bij zich. Niet zo Joop. Ik zag hem denken: ‘mijn slides komen uit mijn mond’. Zijn presentatie was memorabel. Woorden werden beelden en de deelnemers keken zich de ogen uit terwijl ze aan het luisteren waren.

Leve de vooruitgang is zonder meer een heerlijk boek. Het verschaft kennis, wijsheid en humor. Het is op-en-top Joop van der Horst.

De feestdagen staan voor de deur. Als iemand niet weet wat te kopen voor jou, hoef je niet te twijfelen. Als je vrienden hebt die interesse voor taal hebben, hoef je niet te twijfelen. Als je studenten Nederlands hebt, bachelor of master, hoef je niet te twijfelen. Dit boek hoort in de boekenkast te staan. Een must-have heet dat tegenwoordig. Het is leesplezier. Het is milde en onderbouwde eigenzinnigheid, niet te verwarren met dwarsliggerij, wel eigenzinnigheid die in vraag stelt, inzicht oplevert en van het Nederlands doet houden. Driewerf hoera:

Leve de vooruitgang!

Leve het Nederlands!

Leve Joop van der Horst! 75 is prachtig! Nu op naar 80!

José Vandekerckhove